De Tijd (12 /10/2023) brengt een reportage over de gemeenteraden. Steeds meer – vooral vrouwelijke en jonge – raadsleden haken gefrustreerd af. Experten zien het als een noodsignaal voor de democratie.
Frustratie bij gemeenteraadsleden
Vlaanderen telt 7.398 gemeenteraadszetels. Tussen het begin van de legislatuur in 2019 en mei dit jaar stapten 1.172 gemeenteraadsleden op, leert het jongste rapportvan de Vlaamse mandatendatabank. Verdere analyse door De Tijd van die gegevens, die onvolledigheden bevatten en door de gemeenten zelf aangevuld worden, leert dat er tussen mei en vandaag, precies een jaar voor de gemeenteraadsverkiezingen, nog tientallen ontslagen bijkwamen. Die aantallen komen boven op de 561 verkozenen die voor de eerste zitting besloten niet te zetelen. Op hoeveel opvolgers een invalbeurt aan zich voorbij lieten gaan, heeft niemand zicht.
Het gaat om kleinere gemeenten, maar ook in centrumsteden als Leuven, Oostende, Mechelen, Roeselare en Antwerpen is het verloop groot. Na het opstappen van een Vlaams Belanger in Zutendaal vorige maand bleek geen enkele opvolger bereid of in staat af te lossen, waardoor de gemeenteraad nu een zitje minder telt.
Die aftochten hebben meerdere oorzaken, zoals politieke afspraken, verhuizingen naar een andere gemeente, ziekte of overlijden. ‘Maar een steeds groter deel van de leegloop is te wijten aan frustratie’, zegt Brecht Warnez (CD&V), Vlaams Parlementslid, schepen in Wingene en professor bestuursrecht (UGent).
Uit een bevraging van Warnez dit jaar bij 806 gemeenteraadsleden blijkt dat 7 op de 10 van hen vinden dat de impact van gemeenteraadsleden te beperkt is, 8 op de 10 vragen de gemeenteraad te versterken en 3 op de 10 willen stoppen of twijfelen nog door te gaan. In gemeenten met de afgelopen jaren grote politieke turbulentie, zoals De Panne, Sint-Truiden of Blankenberge, ligt het verloop merkelijk hoger.
Te weinig impact
De grondoorzaken voor de leegloop zijn te herleiden tot drie: te weinig impact, te weinig tijd en te weinig ondersteuning. Ook lokale politiek wordt steeds complexer en daartegen zijn gemeenteraadsleden, die enkel hun vrije tijd aan politiek kunnen besteden, niet meer opgewassen.
Zowel voor meerderheid als oppositie een probleem
In steeds meer gemeenteraden beperkt de taak van de meerderheid zich tot ‘ritueel legitimeren’ en die van de oppositie tot ‘ritueel mopperen’, zegt professor lokale politiek Herwig Reynaert (UGent). ‘Dat roept grote vragen op over de democratische controle op de uitvoerende macht. De macht zit bij het college. Die scheeftrekking is een slechte zaak voor de democratie.’ Dat beaamt de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. ‘De gemeenteraad hoort het centrum van de lokale democratie te zijn, niet het college’, zegt woordvoerder Nathalie Debast.
Terwijl de gemeentebesturen vanuit Vlaanderen de afgelopen legislaturen slagkracht bij kregen, laten fundamentele hervormingen voor de gemeenteraad op zich wachten. Warnez pleit onder meer voor meer transparantieverplichtingen voor besturen, structurele bijstand voor raadsleden via raadsgriffiers naar Nederlands model en een vlottere toekenning van politieke verloven voor mandatarissen, zodat ze zonder loonverlies twee tot vier dagen per maand aan hun politiek werk kunnen spenderen.
Sommigen pleiten ook voor een verhoging van de vergoeding per zitting, die nu maximaal 250 euro bruto bedraagt. Een visienota van Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) van vorig jaar met voorstellen om de gemeenteraad te versterken is tot nog toe dode letter gebleven.
Jongeren en vrouwen verlaten de gemeenteraad
Uit analyse van de mandatendatabank blijkt dat bij de vertrekkers vrouwen en jongeren oververtegenwoordigd zijn, terwijl de Vlaamse gemeenteraden gemiddeld al ouder en mannelijker zijn dan de parlementen. Zo’n 45 procent van de vertrekkers is vrouw en 16 procent is jonger dan 35, terwijl die groepen respectievelijk slechts 38 en 10 procent van de raadsleden uitmaken.
Voor alle bestuursniveaus gelden in Vlaanderen dezelfde genderquota: de top twee van de lijst moet van geslacht verschillen en de helft van de lijst moet uit vrouwen bestaan. Toch hinkt de vervrouwelijking van de gemeenteraden achterop tegenover de Kamer en het Vlaams Parlement (zie grafiek). In een centrumstad als Turnhout is slechts 1 op de 5 gemeenteraadsleden een vrouw.
Dat is opvallend, want hoewel uit onderzoek blijkt dat vrouwen gemiddeld minder gemotiveerd zijn om in de politiek te gaan, is het verschil tussen de geslachten net op lokaal niveau het kleinst. Een oorzaak is het persistente klassieke rollenpatroon in het gezin, maar er speelt meer. ‘Vrouwen zijn vaker het slachtoffer van politiek geweld’, zegt professor politicologie Bram Wauters (UGent). ‘Ze worden verbaal aangevallen omdat ze vrouw zijn.’
Daarnaast blijkt uit onderzoek dat vrouwen vooral politiek actief worden om mensen te helpen, terwijl machtsverwerving en de eigen mening vertolken vaker mannen motiveert. ‘Als verandering niet mogelijk blijkt, haken vrouwen daarom sneller af’, zegt Wauters.
Legitimiteit
Terwijl op bovenlokaal niveau de druk op partijen groot is om genderdiverse lijsten samen te stellen, ligt lokale lijstvorming minder onder het vergrootglas, waardoor vrouwen vaak slechtere plaatsen krijgen. In Brussel en Wallonië is bij lokale verkiezingen ‘ritsen’ verplicht, met afwisselend een man en een vrouw op de lijst. In Brussel is bijna de helft van de gemeenteraadsleden een vrouw.
‘Op een bepaald moment vraag je je af: is het sop de kool waard? Ik wil geen gemeenteraadslid zijn dat knikt, zijn zitpenning int en zes maanden voor de verkiezingen iedereen begint te vragen om op hem te stemmen. Ik wil niets halfslachtig doen.’
Lees ook:
Mo, 9 april 2023, Walter Zinzen: De doodgravers van de democratie
Bron: De Tijd, 12 oktober : Gemeenteraden stromen leeg: ‘De lokale democratie is gewoon weg’
